کریپتوسپوریدیوم یکی از انواع انگلهای تک سلولی است که بیماریهای گوارشی مثل اسهال ایجاد میکند. کریپتوسپوریدیوم از انگلهای رودهای پستانداران به ویژه حیوانات اهلی و انسان میباشد که به عنوان یکی از عوامل اصلی ایجاد کننده اسهال و مرگ و میر در دامهای جوان مطرح است. باتوجه به ماهیت زئونوتیک این انگل، حیوانات آلوده میتوانند یک خطر بالقوه برای بهداشت جوامع انسانی باشند.
واژه کریپت به معنی مخفی است و علت نامگذاری این انگل به این خاطر است که اسپووروسیست آن مخفی است یا برخی میگویند ندارد. مهمترین راه آلودگی آب آلوده یا شیر آلوده است.
کریپتوسپوریدیوم پاروماز روده باریک و کریپتوسپوریدیوم آندرسونی از مخاط شیردان به عنوان عامل کریپتوسپوریدیوز در گاو گزارش شدهاند که از لحاظ اقتصادی جزء مهمترین گونههای کریپتوسپوریدیوم محسوب میشوند زیرا آلودگی با گونههای کریپتوسپوریدیوم موجب کاهش تولید شیر در گاوهای شیری و کاهش وزن آنها میگردد.
در سراسر دنیا آلودگی با گونهی کریپتوسپوریدیوم پارووم از گوسالههای تازه متولد شده و گونهی کریپتوسپوریدیوم آندرسونی از گوسالههای مسنتر گزارش گردیده است و تاکنون در هیچ منطقهای از دامهای مسنتر گزارش نشده است. فراوانی گونهی کریپتوسپوریدیوم آندرسونی در شیردان گاوهای بالغ بیشتر است ولی بیماریزایی کمتری دارد.
از چهار گونه Cryptosporidium موجود در گاو، فقط C. parvum باعث بیماری میشود و این فقط در گوسالههای نوزاد دیده میشود. C. bovis و C. ryanae بیشتر در گوساله های بزرگتر یافت میشوند اما بیماری ایجاد نمیکنند. C. andersoni با گاوهای بالغ در ارتباط است و نشان داده شده است که تولید را محدود می کند. حتی اگر علائم واضحی از آلودگی در حیوانات شما وجود نداشته باشد، باز هم باید مراقب کریپتوسپوریدیوم باشید. گوساله 7-6 هفتهای هم ممکن است علائم بالینی عفونت را نشان ندهد. حتی اگر هنوز تخمک انگل تولید میکند.
از زمان تولد، منابع بالقوه زیادی برای آلودگی Cryptosporidium برای گوساله وجود دارد. درک اینکه اینها چیست و از کجا ناشی میشود به کاهش سطح بار انگلی در مزرعه کمک میکند. محیط، منبع اصلی عفونت اووسیت برای گوسالهها است. از جمله سولههای گاوداری، مرتع، خاک و آب آشامیدنی.
گوسالههای دیگر و سایر حیوانات نیز مخازن بالقوه تخمکها هستند. تحقیقات نشان داده است که گوسفندان، و به ویژه برهها، تخمک های C. parvum را میریزند. دامداران، دامپزشکان و سایر افراد که به گاو دسترسی دارند نیز ممکن است به عنوان منبع عفونت عمل کنند. بلعیدن اتفاقی خوراکی که با مدفوع حیوان آلوده به کریپتوسپوریدیوم در تماس بوده است نیز می تواند موجب انتقال این بیماری شود.
آزمایشهای تشخیصی بسیار حساس و ویژه برای تشخیص عفونتهای کریپتوسپوریدیوم در نمونه مدفوع گاو وجود دارد. تشخیص این انگل با مشاهده تک یاخته کریپتوسپوریدیوم در مقاطع بافت مخاطی اپیتلیوم در زیر میکروسکوپ میسر است و البته میتوان با رنگ آمیزی، اووسیست یا سایر مراحل انگل را نیز مشاهده نمود . تشخیص کریپتوسپوریدیوز با بررسی نمونههای مدفوع انجام میشود. از آنجا که تشخیص کریپتوسپوریدیوم ممکن است دشوار باشد، ممکن است نیاز به چندین نمونه مدفوع طی چند روز باشد.
در اغلب موارد، نمونه های مدفوع با استفاده از روشهای مختلف به عنوان مثال، رنگ آمیزی سریع اسید، آنتیبادی فلورسنت مستقیم و یا روشهای ایمنی سنجی آنزیمی برای تشخیص آنتیژنهای کریپتوسپوریدیوم به طور میکروسکوپی مورد بررسی قرار میگیرند.
تنها درمان مجاز برای کریپتوسپوریدیوز در گوسالهها، هالوفوژینون لاکتات است، مکانیسم عملکرد این دارو ناشناخته است اما تصور میشود که بر مرحله مزوزوئیت و اسپوروزوئیت انگلی تأثیر بگذارد. این دارو برای استفاده در پیشگیری و درمان کریپتوسپوریدیوز در گوسالهها مجاز است اما در حیواناتی که علائم اسهال را برای مدت 24 ساعت نشان دادهاند، قابل استفاده نیست.
به عنوان یک اقدام پیشگیری کننده، دارو باید در 48 ساعت پس از تولد و به عنوان یک عامل درمانی، در 24 ساعت از شروع علائم تجویز شود. درمان با هالوفوژینون لاکتات به طور کامل از بیماری پیشگیری یا درمان نمیکند اما میتواند ریزش اووسیت و مدت زمان اسهال را کاهش دهد.
چندین داروی شیمیایی برای درمان کریپتوسپوریدیوزیس در دام آزمایش شدهاند اما هیچ یک منجر به کاهش قابل توجه علائم بالینی نشده است. به عنوان مثال، برخی از آنتیبیوتیکها، مانند پارومومایسین، در برابر ریزش اووسیست کریپتوسپوریدیوم، بیماری بالینی و مرگ و میر در گوسالهها، برهها و بزغالهها موثر بودهاند، اما این ترکیبات برای استفاده در گوسالهها مجوز نگرفتهاند.
در حال حاضر، هیچ واکسنی برای جلوگیری از کریپتوسپوریدیوز در دام موجود نیست. با این حال، تلاشهایی در این زمینه صورت گرفته است که برخی از آنها در شرایط آزمایشگاهی تا حدی موفق بودند. گوسالههای بیمار باید در یک محیط تمیز، گرم و خشک نگهداری شوند. آنها همچنین برای تأمین انرژی برای مبارزه با بیماریها و ترمیم بدن خود به حمایت غذایی نیاز دارند.
در حالت ایده آل، هر حیوانی که از قبل بیمار است باید حداقل یک هفته پس از قطع اسهال قرنطینه شود. گوسالهها در یک هفته پس از اینکه دیگر علائم بالینی بیماری را ندارند، قادر به تخلیه اووسیت هستند و باید آنها را از گله دور نگه داشت.
دور نگه داشتن گوسالهها از مدفوع یکی از استراتژیهای مفید مدیریت است. دمای بالای 60 درجه سانتیگراد برای غیرفعال کردن انگل مناسب است و بنابراین بخار شویی قادر است اووسیت ها را نیز غیرفعال کرده و از بین ببرد. تمیز کردن جایگاه گوساله و بین هر جایگاه گوساله؛ مناطق زایمان و اطمینان از داشتن بستر عمیق کاه، اینها به دور ماندن گوسالهها از تخمکها کمک میکنند.
شستن کود و مدفوع از کف، دیوارها و سقفها با یک ضدعفونی کننده موثر.
جعبههای زایمان، سطلهای تغذیه، چکمهها و لولههای معده نیز باید به خوبی تمیز و ضد عفونی شوند.
دکتر امیر شبدینی- 11 دی 99