استرس گرمایی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های سلامت و تولید در گاوهای شیری است، به‌ویژه در فصل‌های گرم یا در مناطقی با رطوبت بالا. وقتی دمای محیط از حد تحمل دام بالاتر می‌رود، گاو نمی‌تواند به‌درستی گرما را دفع کند و بدن وارد وضعیت هشدار فیزیولوژیک می‌شود (Giannone et al., 2023). استرس گرمایی در گاو باعث تغییرات جدی در تنفس، ضربان قلب، هورمون‌ها، مصرف خوراک و عملکرد گوارشی می‌شود (Baumgard & Rhoads, 2013). تخمین زده شده که فقط در آمریکا، هر سال بیش از یک میلیارد دلار از خسارات دامداری مربوط به اثرات مستقیم استرس گرمایی در گاوهای شیری و گوشتی است (Hein, 2023).
محصولات پیشنهادی:
مخمر زنده Prody Live Cell
شکمبه (Rumen) یکی از حیاتی‌ترین بخش‌های دستگاه گوارش گاوهای نشخوارکننده است. در شرایط گرمایی، یکی از اولین تغییرات، کاهش مدت زمان نشخوار و تولید بزاق است که به دلیل ایستادن بیشتر و کاهش مصرف خوراک رخ می‌دهد (Kim et al., 2022). از آنجا که بزاق حاوی بی‌کربنات است، کاهش آن باعث کاهش ظرفیت بافری و افت pH در شکمبه می‌شود (Kim et al., 2022).
افزایش لاکتات و کاهش نسبت استات در فرآیند تخمیر شکمبه از دیگر پیامدهای مهم هستند که می‌تواند زمینه‌ساز اسیدوز تحت‌حاد شکمبه شود (Baumgard & Rhoads, 2013). همچنین کاهش میکروارگانیسم‌های هضم‌کننده الیاف، به‌ویژه باکتری‌های تولیدکننده استات، موجب افت کیفیت تخمیر و کاهش بازده انرژی می‌شود (Kim et al., 2022).
از نظر میکروبی، در استرس گرمایی، تعادل میکروبی شکمبه به‌هم می‌خورد. باکتری‌های اسیددوست مثل Streptococcus و گروه‌هایی از باکتری‌های لاکتات‌ساز به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابند، در حالی‌که جمعیت باکتری‌های فیبرولیتیک کاهش پیدا می‌کند (Kim et al., 2022). این پدیده که به آن “دیس‌بیوزیس میکروبی” گفته می‌شود، می‌تواند هضم فیبر را مختل کند و به افت تولید شیر منجر شود (Kim et al., 2022).
علاوه بر این، بررسی‌ها نشان داده‌اند که در گاوهای تحت استرس گرمایی، پوشش داخلی دیواره شکمبه (اپی‌تلیوم) دچار آسیب میکروسکوپی می‌شود، مثل ریزش لایه‌ی شاخی سلولی که نشان‌دهنده‌ی تلاش بدن برای ترمیم بافت در برابر آسیب حرارتی است (Guo et al., 2022). در برخی موارد، این آسیب می‌تواند موجب افزایش نفوذپذیری دیواره شکمبه و ورود مواد سمی باکتریایی (مثل لیپوپلی‌ساکاریدها) به جریان خون شود (Guo et al., 2022).
یکی از اولین واکنش‌های بدن گاو به گرما، کاهش اشتها و مصرف خوراک است که به‌عنوان یک مکانیسم تطبیقی برای کاهش تولید حرارت متابولیکی انجام می‌شود (Baumgard & Rhoads, 2013). بر اساس تحلیل‌های آماری، با هر واحد افزایش شاخص دما ـ رطوبت (THI)، مصرف ماده خشک گاوهای شیری حدود ۰/۴۵ کیلوگرم کاهش می‌یابد (Fabris et al., 2021).
اما کاهش مصرف خوراک تنها مشکل نیست. حتی اگر مقدار خوراک ثابت بماند، استرس گرمایی باعث کاهش هضم‌پذیری و جذب مواد مغذی می‌شود (Gao et al., 2017, as cited in Kim et al., 2022). تغییرات جریان خون در دستگاه گوارش (به دلیل افزایش جریان خون به پوست برای خنک‌سازی) منجر به کاهش خون‌رسانی به روده و کاهش فعالیت آنزیمی و جذب در دیواره‌ی روده می‌شود (Baumgard & Rhoads, 2013). همچنین، مخاط روده در استرس گرمایی دچار آسیب می‌شود و ارتفاع پرزهای روده کاهش یافته و توان جذب را کم می‌کند (Baumgard & Rhoads, 2013).
علاوه بر این، ضعیف شدن “سد روده‌ای” باعث نشت مواد سمی باکتریایی مانند LPS به داخل خون می‌شود که می‌تواند منجر به واکنش‌های التهابی سیستمیک شود (Hein, 2023). گاوهایی که دچار “نشت روده‌ای” می‌شوند، بیشتر درگیر بیماری‌هایی مانند ورم پستان، اسهال، یا عفونت‌های تنفسی می‌شوند (Hein, 2023).
استرس گرمایی، به‌ویژه اگر مزمن یا تکرارشونده باشد، می‌تواند اثرات بلندمدت بر سلامت و تولید دام بگذارد. در گاوهای شیری، کاهش تولید شیر و کاهش درصد چربی و پروتئین شیر از پیامدهای رایج هستند که حتی پس از پایان دوره گرما نیز ممکن است ادامه یابند (Giannone et al., 2023).
در گاوهای گوشتی، کاهش رشد و افزایش ضریب تبدیل خوراک مشاهده می‌شود (Hein, 2023).
همچنین، باروری گاوهای ماده تحت تأثیر استرس گرمایی به‌شدت کاهش می‌یابد. دمای بالا باعث اختلال در تخمک‌گذاری، کاهش نرخ لقاح، و افزایش سقط جنین می‌شود (Dahl et al., 2020). حتی گاوهایی که در دوره‌های گرم سال باردار می‌شوند، ممکن است گوساله‌هایی با وزن تولد کمتر یا ایمنی ضعیف‌تر به دنیا آورند (Dahl et al., 2020).
از طرفی، گاوهایی که در تابستان‌ها به‌طور مداوم دچار استرس گرمایی می‌شوند، معمولاً دارای ایمنی ضعیف‌تر، طول عمر تولیدی کوتاه‌تر و نرخ حذف بالاتری در گله هستند (Hein, 2023). این وضعیت باعث افزایش هزینه‌های دامداری و کاهش بازده اقتصادی می‌شود.
نتیجه‌گیری
استرس گرمایی نه‌تنها بر دمای بدن دام اثر می‌گذارد، بلکه به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم، کل سیستم گوارشی و تولید دام را درگیر می‌کند. کاهش مصرف خوراک، اختلال در تخمیر شکمبه، تغییر در ترکیب میکروبی، آسیب به دیواره شکمبه و روده، کاهش جذب مواد مغذی و افزایش التهاب از جمله پیامدهای مهم هستند که در نهایت به کاهش تولید شیر، باروری و سلامت کلی منجر می‌شوند (Giannone et al., 2023; Kim et al., 2022; Guo et al., 2022; Hein, 2023).
مدیریت استرس گرمایی با استفاده از تهویه مناسب، سایه، استفاده از افزودنی‌های خوراکی مانند مخمر زنده، آنتی‌اکسیدان‌ها و اصلاح ژنتیکی می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامت گوارشی دام داشته باشد (Hein, 2023; Kim et al., 2022).
محصولات پیشنهادی:
مخمر زنده Prody Live Cell
بیشتر بخوانید: